Smita Patil यांनी नॅशनल अवॉर्डच्या रकमेचं काय केलं? गाजलेल्या किस्स्याची वाचा खास Inside Story

मैथिली राव यांनी स्मिता पाटील यांचं चरित्र ‘स्मिता पाटील अ ब्रीफ इन्कॅन्डेसेन्स’ मध्ये अनिता पाटील यांच्या सांगण्यानुसार फिल्म फेस्टिव्हलमधील एक किस्सा लिहिला आहे.

वाचा : धक्कादायक! सख्ख्या बहिणीला वेश्या म्हणून विकलं, तीन मुलं असलेल्या पुरूषाकडेच..

अनिता पाटील, स्मिता पाटील यांची बहीण आहे. त्या म्हणतात, “ही 1980 च्या दशकाच्या सुरुवातीची गोष्ट आहे. मी, स्मिता आणि पूनम धिल्लन दिल्ली फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये सहभागी होण्यासाठी आलो होतो. तिथे पोहोचल्यावर आम्हाला आठवले की आम्ही आमच्या डेलीगेट्सचा बॅच विसरलो होतो. यावेळी तिथल्या सिक्युरिटींनी पूनमला आत जाऊ दिलं पण स्मिताला नाही कारण ती फिल्म स्टारसारखी दिसत नव्हती.”

स्मिता पाटील यांना 1977 मध्ये ‘भूमिका’ चित्रपटासाठी सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा प्रतिष्ठित राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला होता. चित्रपट महोत्सवात त्यांचा ‘चक्र’ हा चित्रपट प्रदर्शित होणार होता, तेथे त्यांना उपस्थित राहण्यापासून रोखण्यात आले. स्मिता पाटील यांना 1981 मध्ये चक्रसाठी सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा राष्ट्रीय पुरस्कारही मिळाला होता.

राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्काराच्या संपूर्ण रकमेचं स्मिता पाटील यांनी काय केलं?

श्याम बेनेगल यांच्या ‘भूमिका’ चित्रपटाला राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जाहीर झाला. तेव्हा स्मिता पाटील महाराष्ट्रातील एका गावात रामदास फुटाणे यांच्या सर्वसाक्षी चित्रपटाचे शूटिंग करत होत्या. एका लेखात त्यांची बहीण अनिताने लिहिलं की, “दिल्लीहून कोणीतरी घरी फोन करून माझ्या आईला पुरस्काराबद्दल सांगितले. राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्काराबाबत आईला काहीच माहिती नव्हतं. तिला एवढंच कळलं की स्मिताला कुठला तरी पुरस्कार मिळाला आहे.

स्मिता जेव्हा शूटिंगवरून परतली तेव्हा तिने आपल्या आईला राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्काराचे महत्त्व समजावून सांगितले. पुरस्कारासोबत 10 हजार रुपये रोख देण्यात येणार असल्याचेही सांगण्यात आले. स्मिताने आपल्या आईला गरीबांसाठी काम करणाऱ्या 10 संस्थांना पैसे देण्यास सांगितले. आईने अगदी तसेच केले.”

अनिता पुढे लिहितात, “मी अनेकदा याचा विचार केला आहे. असे कोणी का करेल? त्यावेळी स्मिता 22 वर्षांची होती. तिच्याकडे कोणतीही नोकरी नव्हती. कुटुंब मध्यमवर्गीय होते. त्या काळात दहा हजार रुपये ही मोठी रक्कम होती.”

वाचा : Adani : ‘शरद पवार पंतप्रधान असते, तर…’, राहुल गांधींनी पवारांना केले ‘सेफ’

स्मिता आरएसएस काउंटरमध्ये बनलेल्या आरएसडीमध्ये होत्या

स्मिता पाटील यांचा जन्म 17 ऑक्टोबर 1955 रोजी महाराष्ट्रातील एका राजकीय कुटुंबात झाला. स्मिता पाटील यांचे वडील शिवाजीराव गिरधर पाटील हे स्वातंत्र्यसैनिक होते. स्वातंत्र्यलढ्यात वयाच्या 15 व्या वर्षी ते तुरुंगात गेले. स्वातंत्र्यानंतर, ते प्रजा समाजवादी पक्षात होते आणि नंतर 1964 मध्ये काँग्रेस पक्षात सामील झाले. महाराष्ट्र सरकारमध्ये ते वीज आणि पाटबंधारे मंत्रीही होते.

तर, स्मिता पाटील यांच्या आई विद्याताई पाटील या महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध समाजसेविका होत्या. शिवाजीराव पाटील आणि विद्याताईंना तीन मुली होत्या. सर्वात मोठ्या मुलीचे नाव अनिता, दुसऱ्या स्मिता आणि सर्वात धाकटी मान्या होती. स्मिताचे सुरुवातीचे शिक्षण मराठी माध्यमाच्या शाळेत झाले.

स्मिता शालेय जीवनात राष्ट्र सेवा दलात सामील झाल्या होत्या. खरं तर, राजकीयदृष्ट्या जागरूक पालकांनी अनिता आणि स्मिता यांना राष्ट्र सेवा दल (RSD) मध्ये सामील होण्यासाठी प्रोत्साहित केले. RSD ही स्वातंत्र्यसैनिक आणि समाजवादी नेते एस.एम. जोशी यांनी स्थापन केलेली सांस्कृतिक संघटना होती.

1940 च्या दशकात, राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ वेगाने आपल्या शाखा उघडत होता, ज्यामध्ये मुले आणि तरुणांना वैचारिक आणि शारीरिक प्रशिक्षण दिले जात होते. जोशी यांनी संघाची विचारधारा धोकादायक मानली. त्यांच्या मते संघ मुलांचे ब्रेनवॉश करून त्यांना संकुचित आणि हिंदुत्ववादी बनवत होता. संघाच्या काउंटरमध्येच त्यांना आरएसडी स्थापन करण्याची कल्पना सुचली.

वाचा : Sanjay Raut: ‘हे समलिंगी सरकार, कारण…’, संजय राऊतांचा पुन्हा गेला तोल!

त्यावेळी काँग्रेस हा सेवेचा पक्ष होता, पण त्याने तरुणांना वैचारिक प्रशिक्षित केले नाही. जोशी यांनी महात्मा गांधींच्या “सर्वधर्म समभाव” या मुख्य तत्त्वाचे पालन करून राष्ट्र सेवा दलासह आरएसएस शाखांचा सामना करण्याचा निर्णय घेतला. RSD ने तरुणांची भरती आणि प्रशिक्षण देखील सुरू केले.

अनिता आणि स्मिताही RSD च्या सदस्य झाल्या. दोघीही भारत दर्शन आणि महाराष्ट्र दर्शनाला गेल्या. RSD मध्ये असताना दोन्ही बहिणी दुर्गम खेड्यात जाऊन उपेक्षित लोकांची सेवा करत होत्या.

स्मिता पाटील यांच्या जीवनातील आरएसडीचे महत्त्व अधोरेखित करताना चरित्रकार मैथिली राव लिहितात, “समतावाद आणि सामाजिक न्याय, सर्व धर्म आणि धर्मांची समानता ही संकल्पना स्मिता पाटील यांच्यात अंतर्भूत होती. RSD सोबत घालवलेल्या काळात, त्यांचे चारित्र्य आणि व्यक्तिमत्त्व घडवण्यात अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावली.’