Constitution : डॉ. बाबासाहेब अंबेडकर संविधान जाळायला का तयार होते?

26 नोव्हेंबर 1949 रोजी भारतीय राज्यघटना संमत आणि स्वीकारण्यात आली. हा दिवस संविधान दिन किंवा राष्ट्रीय कायदा दिवस म्हणून ओळखला जातो. देशाच्या संविधानाचा स्वीकार केल्याच्या निमित्ताने आपण हा दिवस साजरा करतो. 26 जानेवारी 1950 रोजी देशात भारतीय राज्यघटना लागू करण्यात आली. म्हणूनच आपण 26 जानेवारी हा प्रजासत्ताक दिन म्हणून साजरा करतो.

संविधान लागू करण्यासाठी 26 जानेवारी ही तारीख निवडण्यामागे एक ऐतिहासिक कारणही होते. वास्तविक, 26 जानेवारी 1930 रोजी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने भारताला पूर्ण स्वराज म्हणून घोषित केले होते. या तारखेला महत्त्व देण्यासाठी 26 जानेवारी 1950 रोजी राज्यघटना लागू करण्यात आली.

संविधान म्हणजे काय?

मुळात संविधान हा कोणत्याही देशाचा सर्वोच्च ग्रंथ असतो. हे असे पुस्तक आहे ज्यावर देशाची घटनात्मक रचना आहे. सोप्या शब्दात सांगायचे झाले तर, देशाच्या सामाजिक, राजकीय आणि न्यायव्यवस्थेला दिशा देण्यासाठी नियम लिहिलेले हे पुस्तक आहे. राज्यघटनाच सांगते की समाज चालवण्याचा आधार काय असावा? देशातील प्रत्येक नागरिकाचे हक्क कसे सुरक्षित करायचे? कोणत्याही व्यक्तीच्या अधिकारांचे उल्लंघन होता कामा नये. सर्वांना पुढे जाण्याची समान संधी मिळाली पाहिजे.

Indian Independence Day: 15 ऑगस्ट ही तारीख स्वातंत्र्य दिन म्हणून का निवडली गेली?

1. संविधानाला जाळायला तयार होते बाबासाहेब?

हे थोडं विचित्र वाटेल. पण हे खरे आहे. स्वातंत्र्यानंतर एकदा असा प्रसंग आला की भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार बाबासाहेब आंबेडकर यांना हे संविधान जाळावेसे वाटले. पण का? त्याचं कारण आपण जाणून घेऊया. 2 सप्टेंबर 1953 रोजी राज्यसभेत जोरदार चर्चा झाली. मुद्दा राज्यपालांचे अधिकार वाढवण्याचा होता. या चर्चेदरम्यान डॉ.भीमराव आंबेडकर यांनी घटनादुरुस्तीचे जोरदार समर्थन केले.

राज्यसभेत चर्चेदरम्यान बाबासाहेब म्हणाले होते, “लहान समुदाय आणि लहान लोकांना नेहमीच भीती वाटते की बहुसंख्य त्यांचे नुकसान करू शकतात. माझे मित्र मला सांगतात की मी संविधान बनवले आहे. पण मी तुम्हाला सांगू इच्छितो की, ते जाळणारा मी पहिला व्यक्ती असेल. मला त्याची गरज नाही कारण ते कोणासाठीही चांगले नाही.

आपल्या लोकांना याच्या बरोबरीने पुढे जायचे असले तरी आपण हे लक्षात ठेवले पाहिजे की एका बाजूला बहुसंख्य आणि एका बाजूला अल्पसंख्याक आणि बहुसंख्य असे म्हणू शकत नाहीत की आपण अल्पसंख्याकांना महत्त्व देऊ शकत नाही. कारण यामुळे लोकशाहीला हानी पोहोचेल. अल्पसंख्याकांचे नुकसान करणे हे सर्वात जास्त नुकसानकारक ठरेल असे मला म्हणायचे आहे.” खरे तर लोकशाहीतील अल्पसंख्याकांच्या हक्कांबाबत बाबासाहेब अत्यंत जागरूक होते.बहुसंख्याकांचे हक्क कोणत्याही प्रकारे हिरावून घेण्याच्या विरोधात ते ठाम होते.

दोन वर्षांनंतर 19 मार्च 1955 रोजी पुन्हा एकदा हा प्रश्न निर्माण झाला. राज्यसभेचे कामकाज सुरू होते. पंजाबचे खासदार डॉ अनूप सिंह यांनी डॉ. आंबेडकरांच्या वक्तव्यावर पुन्हा एकदा आवाज उठवला. त्यानंतर चौथ्या दुरुस्ती विधेयकावरील चर्चेदरम्यान त्यांनी आंबेडकरांना सांगितले की, गेल्या वेळी तुम्ही संविधान जाळणार असल्याचे सांगितले होते?

डॉ अनूप सिंह यांच्या वक्तव्यावर बाबासाहेबांनी लगेचच उत्तर दिले. ते म्हणाले, “मी तुम्हाला आत्ताच उत्तर देईन, इथेच. माझे मित्र म्हणतात की मागच्या वेळी मी म्हणालो होतो की मला संविधान जाळायचे आहे. मागच्या वेळी मी घाईत कारण दिले नव्हते. आता माझ्या मित्राने मला ही संधी दिली आहे, मला वाटतं कारण सांगायला हवं. त्याचं कारण असं आहे की आपण परमेश्वराला राहण्यासाठी मंदिर बांधलं होतं पण तिथे प्रभूची प्रतिष्ठापना होण्याआधी, त्यात जर राक्षस येऊन राहत असेल तर ते मंदिर पाडण्याशिवाय चारा काय? आम्ही असुरांना राहण्यासाठी बनवले नाही. आम्ही ते देवांसाठी बनवले आहे. म्हणूनच मी म्हणालो की मला ते जाळायचे आहे, असं बाबासाहेब उत्तर देताना म्हणाले.

Republic Day 2023 : विठूरायाच्या मंदिरात तिरंग्याचा साज! पाहा मनोवेधक फोटो

2. राज्यघटनेत आतापर्यंत झालेल्या 105 दुरुस्त्या

आपले भारतीय संविधान इतर देशांसारखे कठोर किंवा लवचिक नाही. पण अर्थातच त्यात बदल करता येतो. आजपर्यंत त्यात एकूण 105 दुरुस्त्या करण्यात आल्या आहेत. यातील सर्वात प्रसिद्ध म्हणजे 1976 ची 42 वी घटनादुरुस्ती. ही दुरुस्ती आणीबाणीच्या काळात करण्यात आली आणि संविधानाच्या प्रास्ताविकात 3 शब्द जोडून दुरुस्ती करण्यात आली. ते तीन शब्द होते सेक्युलर, सोशालिस्ट आणि इंटेग्रिटी.

3 जगातील सर्वात लांब आणि विशाल संविधान

भारतीय संविधान जगातील सर्वात लांब आणि विशाल संविधान आहे. आज त्याचे सुमारे 25 भाग, 12 वेळापत्रके आणि 448 लेख आहेत. येथे लक्षात घेण्यासारखी गोष्ट म्हणजे भारत हा एकमेव सार्वभौम आणि प्रजासत्ताक देश आहे, ज्यात ही विविधता आहे. 24 जानेवारी 1950 रोजी संविधान सभेच्या 284 सदस्यांनी त्यावर स्वाक्षरी केली होती. त्यात 15 महिलाही होत्या. त्यामध्ये आरबीआयच्या पहिल्या भारतीय गव्हर्नर सीडी देशमुख यांच्या पत्नी दुर्गाबाई देशमुख होत्या. यासोबतच विजयालक्ष्मी पंडित, सरोजिनी नायडू, अम्मू स्वामीनाथन, दक्षिणायनी वेलायुदन, बेगम रईसुल या इतर काही महिलांनी संविधान निर्मितीत विशेष योगदान दिले आहे.

4. हस्तलिखीत आहे भारतीय संविधान

भारतीय संविधान टाईप किंवा छापलेले नव्हते. हे पूर्णपणे कॅलिग्राफर प्रेम बिहारी नारायण रायजादा यांनी स्वहस्ते लिहिले होते. हे कॅलिग्राफी आणि काही मूलभूत इटालिक शैलीमध्ये लिहिलेले होते. त्यासाठी त्याला विशेष दर्जा देण्यात आला. त्यांना संविधान सभेत एक विशेष खोलीही देण्यात आली होती. हे लेखन पूर्ण व्हायला सहा महिने लागले. लिहिण्यासाठी त्यांनी 303 नंबरच्या 432 निब वापरल्या.

ही निब बर्मिंगहॅम येथून आयात करण्यात आली होती. यासाठी त्यांनी एक पैसाही घेतला नाही हे जाणून घेण्यासारखे आहे. त्यांनी फक्त प्रत्येक पानावर आपले नाव आणि आजोबांचे नाव लिहिण्याची परवानगी मागितली. ते डेहराडूनमध्ये प्रकाशित झाले आणि फोटोलिथोग्राफी सर्व्हे ऑफ इंडियाने केली.

5. जगाच्या कोणत्या संविधानातून काय घेतले गेले?

1) अमेरिकन राज्यघटना- मूलभूत अधिकार आणि न्यायिक व्यवस्था

2) फ्रेंच राज्यघटना- स्वातंत्र्य, समानता आणि बंधुता

3) दक्षिण आफ्रिकेची राज्यघटना:- भारतीय राज्यघटनेत सुधारणा 4) रशियन राज्यघटना- मूलभूत कर्तव्ये

5) जर्मन राज्यघटना- केंद्र सरकार ) आयरिश राज्यघटना- मार्गदर्शक तत्त्वे, राष्ट्रपतींची निवडणूक

7) ऑस्ट्रेलियन राज्यघटना- समवर्ती यादी, देशातील सेवा आणि व्यवसाय स्वातंत्र्य

8) कॅनेडियन राज्यघटना- केंद्र-राज्य संबंध

9) ब्रिटिश राज्यघटना- एकल नागरिकत्व, संसदीय स्वरूप

10) जपानी राज्यघटना- संसदेचा सर्वोच्च अधिकार

6. दोन भाषांमध्ये संविधान

भारताचे संविधान इंग्रजी आणि हिंदी या दोन भाषांमध्ये लिहिले गेले. अशा परिस्थितीत संविधान सभेच्या सर्व सदस्यांना दोन भाषांमध्ये स्वाक्षरी करावी लागली. राज्यघटनेची मूळ प्रत संसदेच्या ग्रंथालयात हेलियमने भरलेल्या विशेष पेटीत ठेवण्यात आली आहे. जेणेकरून संविधानाची ही मूळ प्रत दीर्घकाळ सुरक्षित ठेवता येईल.