INDIA@100: सर्व विचारांच्या पलीकडे वायरलेस वायर…

नवीन जग

होलोग्राम केलेले वर्क मीट, 24/7 हेल्थ मॉनिटरिंगसाठी स्किन पॅच, सेन्सरी ओव्हरलोडचे आश्वासन देणारी एम्बेडेड उपकरणे, 6G हे आपल्या काम करण्याच्या, जगण्या-राहण्याच्या सगळ्या व्याख्याच बदलून टाकेल.

संचार तंत्रज्ञानातील नेटवर्कचा फोकस प्रत्येक पिढीनुसार बदलतो. 2G आणि 3G ने आवाज आणि मजकूराद्वारे माणसा-माणसांमधील संचारावर लक्ष केंद्रीत केले, तर 4G ने डेटा वापरामध्ये मूलभूत बदल घडवून आणला आणि 5G ने इंटरनेट ऑफ थिंग्ज आणि औद्योगिक ऑटोमेशन सिस्टम कनेक्ट करण्यावर लक्ष केंद्रित केले. 6G च्या जगात, डिजिटल, भौतिक आणि मानवीय अशा प्रकारे अखंडपणे विलीन होतील.

हे गेमचेंजर का आहे

हे निश्चित आहे की 6G हा मानवांसाठी ‘सिक्सथ सेन्स’ अनुभव असेल, ज्यामध्ये भौतिक संवेदना कृत्रिम बुद्धिमत्ते (AI) सह एकत्रित केल्या जातील. फ्रिक्वेन्सी 5G पेक्षा जास्त असेल आणि त्यासोबत कमी विलंबता (डेटा स्त्रोतापासून शेवटच्या यूजपर्यंत प्रवास करण्यासाठी लागणारा वेळ) आणि जास्त बँडविड्थ (एकावेळी नेटवर्कमधून प्रवास करू शकणारा जास्तीत जास्त डेटा) आणेल. 6G मायक्रो सेकंद विलंब लागणारे संचार हाताळते असे म्हटले जाते, ज्याचा अंदाजे अर्थ सध्या उपलब्ध असलेल्या वेगापेक्षा शंभरपट वेगाने संचार आणि डेटा ट्रान्सफर होईल.

सर्वसामान्यांसाठी याचा काय अर्थ असेल? AI सह वापरल्यास, टच कंट्रोल, इमेजिंग आणि एखाद्या जागेविषयी माहिती यांसारख्या गोष्टींमध्ये कमालीची सुधारणा अपेक्षित आहे. त्यामुळे सेल्फ ड्रायव्हिंग कार एकमेकांशी बोलू शकतील आणि पादचारी आणि रहदारी दरम्यान नेव्हिगेट करू शकतील. रिअल टाइममध्ये मानवी विचार आणि कृतीला समर्थन देणाऱ्या स्मार्ट वेअरेबल उपकरणांद्वारे स्मार्टफोनची जागा कदाचित घेतली जाईल.

व्हर्च्युअल रिअॅलिटीची जागा ऑगमेंटेड रिअॅलिटी घेईल आणि होलोग्राफिक टेक्नॉलॉजी अनेक अॅप्समध्ये समाविष्ट होईल अशी अपेक्षा आहे. तर, कल्पना करा, व्हिडिओ कॉन्फरन्सिंग ऐवजी, तुम्ही व्हर्च्युअल रिअॅलिटीमध्ये रिअल टाइममध्ये लोकांशी संवाद साधू शकता, ज्यामध्ये सेन्सर संवेदक तुम्हाला एकाच खोलीत असल्यासारखे वाटू शकतात.

भारताने नेमकं काय करायला हवं?

भारताने अलीकडेच 6G शी संबंधित 127 जागतिक पेटंट मिळवले आहेत आणि आयटी मंत्री अश्विनी वैष्णव यांच्या म्हणण्यानुसार, 2030 पर्यंत देश पेटंटमध्ये 10 टक्के वाटा मिळवू पाहत आहे. मानव आणि मशीन आणि मशीन आणि मशीन यांच्यात संयुक्त कनेक्टिव्हिटी विकसित करणे महत्त्वाचे आहे, ज्याला भारत 6G पर्यंत एम्बेड करण्यायोग्य ट्रिलियन उपकरणांना समर्थन आणि विश्वसनीय कनेक्शन प्रदान करणे आवश्यक आहे.

6G युगाचा मोठा प्रभाव हा सरकार आणि उद्योग सार्वजनिक सुरक्षितता आणि गंभीर मालमत्तेचे संरक्षण कसे करतात यावर या गोष्टीवर पडेल. जसं की, आरोग्यसेवा, धोक्याची ओळख, चेहऱ्यावरून ओळख, कायद्याची अंमलबजावणी आणि सामाजिक क्रेडिट सिस्टीम यासारख्या क्षेत्रांमध्ये निर्णय घेणे आणि त्याव्यतिरिक्त हवेची गुणवत्ता मापन आणि हवामान निरीक्षण ठरवता येईल.

हे ही वाचा >> INDIA@ 100: ‘हे’ तंत्रज्ञान म्हणजेच भारतासाठी यशाची लांब उडी!

डिजिटल ट्विन मॉडेल (ऑब्जेक्टची व्हर्च्युअल प्रतिकृती) आणि रिअल टाइममध्ये एकाचवेळी अपडेटसह सेन्सर्स आणि AI आणि ML (मशीन लर्निंग) चा मोठ्या प्रमाणावर वापर केल्यास 6G भौतिक जगाला मानवी जगाशी जोडेल. डिजिटल ट्विन मॉडेल भौतिक जगात घडणार्‍या घटनांचे विश्लेषण करण्यात, संभाव्य परिणामांचे अनुकरण करण्यास, गरजांचा अंदाज घेण्यास आणि नंतर भौतिक जगात पुन्हा फलदायी कृती करण्यास मदत करतील.

5G मध्ये आधीपासूनच वापरले जाणारे डिजिटल ट्विन मॉडेल 6G मध्ये आणखी मोठ्या प्रमाणावर होतील. 6G युगात स्मार्टफोन हे प्रबळ उपकरण म्हणून कायम राहतील, नवीन मानवी मशीन इंटरफेस माहितीचा वापर आणि नियंत्रण अधिक सोयीस्कर बनवतील. जेश्चर आणि व्हॉइस कंट्रोलची जागा ही टचस्क्रीन टायपिंग घेईल.

उपकरणे कपड्यांशी जोडली जातील किंवा त्वचेच्या पॅचमध्ये बदलली जाऊ शकतात. आरोग्य सेवांचा प्रचंड फायदा होईल कारण घालण्यायोग्य उपकरणे 24/7 महत्वाच्या लक्षणांचे निरीक्षण करण्यास अनुमती देतात. या व्यतिरिक्त 6G अगणित मार्गांनी टिकाऊपणा आणि सातत्याला प्रोत्साहन देईल. ते जलद आणि कमी खर्च-प्रति-बिट कनेक्टिव्हिटी सक्षम करून डेटा संकलन आणि उपकरणांसाठी बंद लूप नियंत्रण प्रणालींना समर्थन देईल. 6G सोबत, वायरलेस स्पेक्ट्रमशी संबंधित नियामक फ्रेमवर्क देखील मोठ्या प्रमाणात वाढवावे लागेल.

सिग्नल मजबूत करणारे उपग्रह

उपग्रह इंटरनेट म्हणजेच अंतराळात उपलब्ध असलेले वायरलेस इंटरनेट हे दूरच्या दुर्गम भागात दळणवळण आणि ब्रॉडबँड सेवा प्रदान करण्यासाठी एक प्रभावी पर्याय आहे.

उपग्रह इंटरनेट आणि जमिनीवर आधारित इंटरनेट यात मोठा फरक आहे. पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालणाऱ्या उपग्रहांद्वारे प्रदान करण्यात आलेल्या वायरलेस इंटरनेटचा स्रोत निश्चित नाही आणि उपग्रहांच्या श्रेणीमध्ये कुठूनही प्रवेश केला जाऊ शकतो. देशभरात उपलब्ध असलेली ही एकमेव इंटरनेट सेवा आहे. म्हणूनच अनेक ग्रामीण घरे आणि उद्योगांसाठी सॅटेलाइट इंटरनेट हे ऑनलाइन मिळवण्याचे एकमेव साधन आहे.

डेटा एक कम्युनिकेशन नेटवर्कद्वारे पाठविला आणि प्राप्त केला जातो. हे कम्युनिकेशन नेटवर्क तुमच्या डिव्हाइसपासून सुरू होते आणि मॉडेम आणि सॅटेलाइट डिशमधून उपग्रहापर्यंत प्रवास करते आणि नंतर पृथ्वीवरील ग्राउंड स्टेशनवर जाते, ज्याला ऑपरेशन सेंटर (NOC) म्हणतात. मग ते तुमच्या डिव्हाइसशी कनेक्ट होते. हे उपग्रह ग्रह (भूस्थिर कक्षा) भोवती फिरत असतात, ज्यामुळे सिग्नल रिलेमध्ये कोणताही अडथळा येत नाही.

हे गेमचेंजर का आहे?

भारतातील 1.4 अब्ज लोकांपैकी सुमारे 40 टक्के लोकं इंटरनेटचा वापर करत नाही आणि यातील बहुतांश लोकसंख्या ग्रामीण भागात राहते. DSL आणि केबल सारखी इतर पारंपारिक इंटरनेट माध्यमे उपलब्ध नसलेल्या दुर्गम भागात कम्युनिकेशन आणि ब्रॉडबँड सेवा प्रदान करण्यासाठी सॅटेलाइट इंटरनेट एक प्रभावी पर्याय म्हणून उदयास येत आहे.

जलद दळणवळणाची गरज आणि स्मार्टफोनची वाढती पोहोच लक्षात घेता, सर्व मोठ्या इंटरनेट कंपन्या ग्राहकांना जलद इंटरनेट नेटवर्क उपलब्ध करून देण्यासाठी या क्षेत्रात पाऊल टाकत आहेत. विश्लेषकांच्या मते, 2030 पर्यंत, भारतातील सॅटेलाइट इंटरनेट मार्केट 1.9 अब्ज डॉलर (सुमारे 15,800 कोटी रुपये) कमाई करण्यास सक्षम असेल.

सरकारी मालकीचे भारत ब्रॉडबँड नेटवर्क लिमिटेड (BBNL) त्यांच्या भारतनेट प्रकल्पांतर्गत दुर्गम भागात उपग्रह इंटरनेट सेवा प्रदान करण्यात गुंतले आहे आणि त्यांनी अरुणाचल प्रदेशमध्ये प्रायोगिक चाचण्या पूर्ण केल्या आहेत. याअंतर्गत संपूर्ण भारतातील 7000 ग्रामपंचायती जोडल्या जाणार आहेत. BBNL आधीच सियाचीन ग्लेशियरवर तैनात असलेल्या सैनिकांना भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेच्या (ISRO) उपग्रहांद्वारे संचालित इंटरनेट सेवा पुरवत आहे, जेणेकरून ते त्यांच्या कुटुंबीयांशी बोलू शकतील.

या क्षेत्रात भारत कसा होईल सक्षम?

नवीन आणि गंभीर खेळाडूंच्या प्रवेशाने उपग्रह आणि अवकाश उद्योगातील डिजिटायझेशन आणि नवकल्पनांना वेग आला आहे. उपग्रह आणि अवकाश हे दोन्ही अधिक खर्चिक असे उद्योग आहेत, त्यामुळे केवळ बाजार एकत्रीकरण किंवा भागीदारीच आर्थिक परतावा आणि सतत भांडवली प्रवाह सुनिश्चित करू शकतात. दुसरीकडे उच्च खर्च शेवटी वापरणाऱ्यांच्या खिशातून वसूल केला जातो. खर्च कमी करणे हे सर्वात मोठे आव्हान आहे. ISRO इतर देशांच्या तुलनेत खूपच कमी खर्चात उपग्रह प्रक्षेपण करत असल्याने भारतालाही थोडा फायदा झाला आहे. नियामक बदलांनंतर, भारत उपग्रह प्रक्षेपणासाठी कमी किमतीच्या पसंतीच्या गंतव्यस्थानात बदलू शकेल.

याशिवाय दूरसंचार बाजारावरही सॅटेलाइट इंटरनेटचा प्रभाव पडणार आहे. उपग्रहांच्या वाढत्या संख्येमुळे उपग्रह ऑपरेटरना त्यांच्या सेवांचा विस्तार आणि भरभराट करण्याची संधी मिळेल. उपग्रह प्रदाते आणि मोठ्या दूरसंचार कंपन्या विद्यमान ऑफरसह व्हॉइस-आधारित टेलिफोन सेवा प्रदान करण्यासाठी हातमिळवणी करू शकतात, ज्यामुळे यूजर्स उपग्रह-आधारित कॉलिंग सुविधा देखील सक्षम करतील.

मोठे बदल होतील..

लाइट फिडेलिटी डेटा प्रसारित करण्यासाठी LED लाइट यूजर्स आणि भविष्यातील आपल्या स्मार्ट शहरांना स्वतःच शक्ती देऊ शकते.लाइट फिडेलिटी किंवा Li-Fi हे वायरलेस ऑप्टिकल नेटवर्किंग तंत्रज्ञान आहे जे LED दिवे वापरून लांब अंतरावर डेटा प्रसारित करण्यास सक्षम आहे. याचा अर्थ असा की हे इलेक्ट्रिक बल्ब केवळ प्रकाशच नाही तर एलईडी वापरणाऱ्या प्रत्येक भागात वायरलेस कनेक्टिव्हिटी देखील प्रदान करतील.

हे ही वाचा >> INDIA@ 100: Metaverse.. भारतासाठी महासत्तेचा पासवर्ड!

या तंत्रज्ञानामध्ये, मानवी डोळ्यांना न दिसणार्‍या विजेच्या बल्बमधून प्रकाशाची अशी स्पंदने किंवा कंपने निर्माण होतात. डेटा याच स्पंदनांमधून प्राप्त बिंदूपर्यंत प्रवास करतो, जिथे त्याचा अर्थ लावला जातो. हे मोर्स डीकोड करण्यासारखे आहे, त्याशिवाय ते खूप वेगवान आहे. Li-Fi मुळे डेटा पाठवण्याची गती 100 Gbps पेक्षा जास्त होऊ शकते, जे जगातील सर्वात वेगवान Wi-Fi मानल्या जाणाऱ्या Wywing (60 Hz Wi-Fi) पेक्षा 14 पट अधिक आहे. Li-Fi वाय-फाय पेक्षा चांगली किंवा विलंबता, कार्यप्रदर्शन आणि सुरक्षा प्रदान करतं. रेडिओ लहरींच्या हस्तक्षेपाची कोणतीही समस्या देखील येत नाही.

हे गेमचेंजर का आहे?

हे तंत्रज्ञान अधिक कार्यक्षम आणि स्वस्त आहे. आणि राउटर आणि मॉडेमसारख्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांशिवाय काम करू शकते. ते इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक हस्तक्षेपास संवेदनशील असलेल्या भागात देखील ऑपरेट करू शकते, जसे की रुग्णालये आणि विमान केबिन. प्रति सेकंद 224 गीगाबिट्स पर्यंत डेटा प्रसारित करण्यास सक्षम, Li-Fi मध्ये डेटा-चालित जगात बँडविड्थ ओलांडण्याची क्षमता आहे. अंतहीन मागणीचे उत्तर देखील असू शकते. उच्च बँडविड्थ क्षमता दाट लोकवस्तीच्या शहरी भागांसाठी Li-Fi ला आदर्श बनवते. सध्या, Li-Fi प्रामुख्याने औद्योगिक वातावरणात वापरले जात आहे, परंतु ते लवकरच स्मार्ट घरांमध्ये प्रवेश करेल आणि ऑटोमेशन सिस्टम तयार करण्याचा अविभाज्य भाग बनेल.

Li-Fi तंत्रज्ञान गुजरातमधील अरवली जिल्ह्यातील स्मार्ट गावांप्रमाणे विकसित झालेल्या लडाख आणि अकरुंद आणि नवानगर गावांमधील दुर्गम आणि विखुरलेल्या शैक्षणिक संस्थांना हाय-स्पीड इंटरनेट सुविधा पुरवत आहे. या गावांमधील शाळा, रुग्णालये, पोस्ट ऑफिस आणि इतर सरकारी कार्यालये Li-Fi सक्षम आहेत. हे गुजरातमधील भारत-पाकिस्तान सीमेवरील सर्वात वेगळ्या ठिकाणांपैकी एक असलेल्या नडाबेट येथे सीमा सुरक्षा दल आणि पर्यटकांच्या इंटरनेट ब्रॉडबँड गरजा देखील पूर्ण करत आहे.

भारताने काय करावे?

Li-Fi मधील आव्हान हे आहे की प्रेषक आणि प्राप्तकर्ता यांच्यामध्ये थेट दृष्टीरेखा आवश्यक असते. Li-Fi कमीत कमी सभोवतालचा प्रकाश असलेल्या भागात इनडोअर हेतूंसाठी चांगले आहे, कारण बाहेरील प्रकाश Li-Fi सिग्नलमध्ये व्यत्यय आणू शकतो. यामुळे तंत्रज्ञानाच्या विकासात अडथळा येऊ शकतो.

Li-fi आता सर्वव्यापी प्रणालींसाठी तंत्रज्ञान म्हणून उदयास येत आहे ज्यात प्रकाश ट्रान्समीटर आणि रिसीव्हर्सच्या वापर-विशिष्ट संयोजनांचा समावेश आहे. ज्यामध्ये सौर सेल, संगणक गणना अल्गोरिदम आणि नेटवर्किंग क्षमता समाविष्ट आहेत. Li-Fi नेटवर्क सेट करण्याचा प्रारंभिक खर्च देखील एक अडथळा असू शकतो.